«Er det du som er ho forfattaren?»

Første gong eg skulle på skulebesøk, begynte problema allereie på parkeringsplassen. Bygget framfor meg mangla både skilt og eit synleg inngangsparti, for ikkje å snakke om ungar. For alt eg visste, stod eg utanfor gamleheimen.

Sjølv om eg har GPS i bilen, har dette vist seg å vere eit tilbakevendande problem. Nokre skular er så godt kamuflert at dei kan sjå ut som kva som helst. Ein gong var eg innom både ein folkehøgskule og ein institusjon før eg skjønte at det nedlagde varelageret eg hadde køyrt forbi to gonger, faktisk var barneskulen i bygda.

Når du endeleg har funne skulen, ventar neste utfordring. Du har sagt frå i god tid at du kjem. Den nagande tvilen er der likevel.

«Å, var det i dag du skulle komme?» er det ikkje berre eg som har fått i fleisen av ein sliten kontaktlærar i Kari Traa-ulltrøye. På neste skule er kulturkontakten sjukemeld, og ingen har gitt Gerd i administrasjonen beskjed om noko som helst. På den tredje skulen veit rektor faktisk at sjuande trinn skal ha «noko DKS-greier i dag», men prosjektoren er i ustand, og elevane anar ikkje kvifor det står ein forfattar der og smiler stivt.

Snart er det berre tanken på posen med nøttemiks i bilen som held deg gåande.

Einsame kveldar

Turnering i regi av DKS er ei viktig inntektskjelde for mange kunstnarar. Er du frilansande forfattar, musikar, skodespelar eller biletkunstnar med i beste fall ustabil inntekt, er fast lønn ei veke eller ti ettertrakta.

Sjølv har eg turnert jamleg sidan eg blei barnebokforfattar på heiltid for tre år sidan. Førestillinga mi er eit one-woman-show på 45 minuttar der eg les høgt frå bøkene mine, snakkar om kor eg finn inspirasjon, og korleis det er å vere forfattar. Honoraret per dag er kr 3718 (kr 3899 i nokre fylke).

I starten verka dette som mykje pengar, men eg oppdaga raskt at turnélivet er hardt arbeid og lite glamorøst. Eg har opptil tre førestillingar per dag, på ulike skular, og må ikkje sjeldan rigge til scena og setje ut stolane sjølv. Som forfattar turnerer eg nesten alltid aleine. Og sjølv om einsame kveldar i distriktet kan verke perfekt for ein som skriv, må eg innrømme at skriving ofte er det eg har minst lyst til etter å ha brukt dagen på å snakke om … skriving.

Så da sit du der, da, på hotellrommet – restauranten er stengd, og det er ofte ingen andre stader å gå – og kjenner på saknet etter eit liv. Det er berre å fyre i gang Netflix før angsten for veggedyr og gjengangarar tek deg også.

Stormande jubel

Likevel set eg meg i bilen igjen og igjen. Skuleåret 2017/2018 turnerer eg på 5.–7. trinn i sju fylke i til saman 16 veker. Grunnen er sjølvsagt at turnering i regi av DKS også er givande.

For heldigvis finst det alltid ein fjerde skule. På den skulen spør Gerd i administrasjonen om du vil ha kaffi, det heng ein plakat med «Velkommen til oss!» i klasserommet, på kateteret står det ei skål med kjeks. På den skulen spring ungane mot deg og ropar: «Er det du som er ho forfattaren? Vi elskar bøkene dine! Kan vi få autografen?»

Brått er dei tre skulane dagen før gløymt, den harske elggryta på vegkroa også. Nå er du ei stjerne på signingsferd! «Ja, det er klart de kan få autografen! Korleis er det med prosjektoren her, forresten, funkar den?»

Respons

Sjølvsagt vil eg at bøkene mine skal nå ut. Eg hadde heller ikkje turnert så mykje utan å få betalt. Men det er møtet med elevane som driv meg, gleda deira over å få besøk ein heilt vanleg onsdag i januar. Som oftast forlèt eg klasserommet full av energi og idear. Det kjennest ikkje minst meiningsfullt å reise rundt og drive med litteraturformidling; eg føler at eg gjer noko viktig.

Rapporten «Elevmedvirkning i Den kulturelle skolesekken», der elevar er intervjua om kva dei synest om DKS-besøk, er derfor nedslåande lesing:

Et aspekt som har vært ganske konsekvent kritisert har vært presentasjonen av litteratur gjennom DKS. Dette har i hovedsak skjedd ved at forfattere presenterer bøkene sine og leser høyt fra dem. Selv om kvaliteten er høy på både forfattere og bøker, er forfatternes evne til å engasjere et ungt publikum ofte dårlig. (Collard 2014, s. 9, mi utheving)

Au!

Det skal seiast at rapporten har eit vagt kjeldegrunnlag. Andre aktørar i DKS-systemet, som forfattarane sjølve, lærarane og fylkeskommunane, kan dessutan vise til gode tilbakemeldingar. Alle som turnerer i skulen, bør likevel jamleg stoppe opp og reflektere over om dei faktisk evnar å engasjere publikum. Elles bør dei strengt tatt halde seg heime.

La oss vende tilbake til klasserommet.

Tor Inge og Amina

Eller til gymsalen med tåfislukt, eller det moderne auditoriet. Det er nemleg her engasjementet skal vekkast. Det er her, framfor eit nådelaust publikum på fem, tolv eller sytten år, at det verkelege slaget står. Det er her du skal få vite om du faktisk er ei stjerne, eller berre ein tørr fis med ein power point-presentasjon.

Før eg skulle på min første skuleturné, fortalde ein erfaren forfattar meg om den spesielle gleda han føler når den sløve tenåringen på bakerste rad dreg ut først den eine øyreproppen, så den andre, og til slutt sit framoverlent og humrar. Eg må avlyse turneen! tenkte eg. Eg er ein klassisk flinkis, eg kjem til å irritere meg over slike typar og favorisere elevane som minner om meg.

Første gong eg møtte Tor Inge på veggrekka – eleven som heller vil ha gym og lèt deg få merke det – skjedde det eg frykta. Ditt vesle krapyl! freste eg inni meg. Så kom tvilen. Er eg verkeleg så kjedeleg å høyre på? Deretter forsvann sjølvtilliten. Eg er heilt elendig med ungar! Den einaste trøysta var Amina på første rad. Ho smilte så mildt til meg.

Det var Amina som fekk meg til å fortsette. Nokon må jo snakke for henne også, tenkte eg. Eg skal vere den forfattaren! Eg er den forfattaren også. Bøkene eg turnerer med, handlar trass alt om ei jente som blir mobba av tre superbitcher. Eg legg vekt på å sjå Amina og dei andre stille elevane.

Likevel: Eg blei minst like glad som kollegaen min første gong Tor Inge slutta å kaste papirkuler og spurde om det går an å bli forfattar sjølv om ein har mange skrivefeil. Resten av timen følgde han med, han var ein del av klassa, eg trur til og med han koste seg. Det gjorde i alle fall eg.

Læraren

«Når det skjer noe så er det veldig ofte lærerne som lager krøllet», seier ein kunstnar som er intervjua i forskingsrapporten «Den kulturelle skolesekken». Ein annan seier: «Du blir litt matt hvis lærerne overhodet ikke er interessert, kommer inn, setter seg godt til rette og lener seg bakover og sover.» (Breivik og Christophersen 2013, s. 108)

Eg har møtt min del av lærarar som bruker førestillinga mi til å jobbe med eigne ting, eller er så vare for uro at dei forstyrrar meir enn elevane. Av og til seier eg ifrå, andre gonger fnyser eg passiv-aggressivt når eg går.

Men eg møter like ofte lærarar som er med på å løfte timen. Dei ungane som har laga velkomstplakat og kjem stormande mot deg og ber om autografen – læraren deira er ei av dei. Ikkje berre hugsar ho at du kjem, ho har også førebudd elevane, snakka om bøkene dine, fått dei til å glede seg! Takka vere henne er sjansen mangedobla for at den kommande timen vil bli ein suksess.

Det sluttar ikkje å forundre meg at nokre lærarar ikkje forstår denne mekanismen eller vel å ignorere den. Kvifor er du lærar viss du ikkje bryr deg om kva elevane dine lærer?

Krysseld

Kva så med litteraturen, tenker du kanskje. Kunsten. Kor blir den av i krysselden mellom slitne kontaktlærarar, stusslege hotellkveldar og Tor Inge på veggrekka?

Eg innrømmer det. Skal eg vekke ein gjeng femteklassingar, bruker eg ikkje ordet «litteratur». Eller «kunst». Eller «formidling». Eg begynner med å fortelje elevane at eg spionerer på dei mens eg snakkar.

Barn har like ulik smak som vaksne. Erfaringa er likevel at dei fleste vil delta i førestillinga. Dei vil stille spørsmål og fortelje om kaninen sin. Eg set av tid til det. Eg er også personleg. Av og til tenker eg at eg berre står og rallar om barndommen min, oftast kjenner eg at historiene treffer. Kunsten er å trekke trådane saman slik at elevane ser korleis litteratur kan bli til, og kva den kan gi dei.

Du må gjennom mykje prøving og feiling i klasserommet – og ein del matforgiftingar, bakterieangrep og sure kaffikoppar. Men etter ei stund heng den kulturelle skulesekken betre på ryggen.

Og ein dag står du der og ser ut på dei måpande ansikta til ei sjetteklasse som er heilt oppslukt av det du les. Da klarar ikkje eingong vaskedama som brått kjem inn i rommet midt i det mest spennande kapitlet – ho som drar tralla si sakte forbi deg og bort til vasken, der ho tømmer søppelbøtta, for så å gå like sakte ut igjen, som ein annan åttitalssketsj – da klarar ikkje eingong ho å øydelegge stemninga. Elevane sit der jo storøygd og ventar på å høyre kva som skjer vidare.

Og det er dei du er der for.

Kjelder:
Breivik, Jan-Kåre og Catharina Christophersen (red.): «Den kulturelle skolesekken». Forskingsrapport. Uni Rokkansenteret og Høgskolen i Bergen. Kulturrådet, 2013. www.denkulturelleskolesekken.no/s/1_009e1b0b-dc61-4360-be41-09d69c67ed1a.pdf

Collard, Paul: «Elevmedvirkning i Den kulturelle skolesekken. En undersøkelse utført av Creativity, Culture and Education (CCE)». Omsett til norsk av Tone Holmen. DKS, 2014. www.kulturtanken.no/s/Elevmedvirkning-i-Den-kulturelle-skolesekken-Collard.pdf